شب یلدا همیشه بهانهای برای با هم بودن و گرمتر شدن دلها بوده است؛ اما امسال، پیش از فال حافظ و دورهمی، تورم خودش را مهمان سفرهها کرده و شکل این آیین قدیمی را تغییر داده است.
آوا جاودانی | شهرآرانیوز؛ شب یلدا، به عنوان بلندترین شب سال، در فرهنگ ایرانی همواره فراتر از یک تغییر فصل ساده بوده است؛ این شب نماد پیروزی نور بر تاریکی، تجدید میثاق با سنتهای کهن و فرصتی برای پاسداشت «صله رحم» محسوب میشود. اما در آستانه یلدای ۱۴۰۴، سایه سنگین تورم افسارگسیخته و گرانیهای بیسابقه، این آیین باستانی را در وضعیتی بحرانی قرار داده است. امروز، کوچک شدن سفرههای یلدا تنها یک مسئله اقتصادی نیست، بلکه نشانهای از یک آسیب عمیق فرهنگی و اجتماعی است که ستونهای لرزان ارتباطات خانوادگی را بیش از پیش تهدید میکند.
یلدا؛ میراثی در آستانه خاموشی
شب چله در حافظه جمعی ایرانیان با مفاهیمی، چون برکت، فراوانی و رنگینکمان محصولات پاییزی و زمستانی گره خورده است. آیینهایی که ریشه در اساطیر و تاریخ ایران زمین دارند، در بطن خود شادی و سخاوت را پرورش میدادند. با این حال، در سالهای اخیر، گرانیهای کمرشکن بر این رسم دیرینه سایه افکنده است. اقلام ضروری این شب نظیر انار، هندوانه، آجیل و شیرینی، به دلیل افزایش سرسامآور قیمتها، عملاً از سبد خرید بسیاری از خانوادهها حذف شده یا به حداقل ممکن کاهش یافتهاند. این وضعیت نه تنها یک بار اقتصادی غیرقابل تحمل، بلکه یک بار روانی سنگین را نیز بر دوش خانوادهها میگذارد. وقتی سرپرست خانواده توان برپایی یک جشن ساده و اولیه را ندارد، حس «شرمندگی» و اضطراب جایگزین شادی و سخاوت یلدایی میشود.
این تغییرات، تنها یک تحول سطحی در سفرهها نیست، بلکه زخمی بر پیکره فرهنگ ملی و میراث ناملموس کشور محسوب میشود که پیامدهای آسیبزای آن بر هویت نسلهای جدید، طی سالهای آتی به شکل شکافهای عمیق اجتماعی آشکار خواهد شد.
«برندگان تورم» در مقابل سفرههای در سایه» برای درک واقعی وضعیت معیشت در آستانه این مناسبت ملی، باید از پشت میزهای آماری فاصله گرفت و به «کف بازار» نگریست. آلبرت بغزیان، کارشناس برجسته اقتصادی، با نگاهی عمیق به تغییر الگوهای مصرف در سطح جامعه، ابعاد تکاندهندهای از این چالش را نمایان میسازد.
وی معتقد است که یکی از بهترین شاخصها برای دیدن تأثیر تورم، بررسی سبد مصرفی مردم در مناسبتهای خاص است. بغزیان در تبیین این وضعیت میگوید: در گذشته، حتی کارگران ساده نیز پس از پایان کار روزانه، با دست پر و کیسههایی حاوی اقلام اولیه به خانه بازمیگشتند. اما اخیراً شاهدیم که حتی توان خرید سادهترین اقلام نیز از دست رفته است. این نشاندهنده عمق نفوذ گرانی در لایههای زیرین خانوادههای کمدرآمد است.
وی در ادامه به نکتهای چالشی اشاره میکند: نباید شلوغی ظاهری بازار در شب یلدا را به حساب رونق عمومی گذاشت. در فرآیند تورم، همواره عدهای "منتفع" میشوند. این افراد که برندگان تورم هستند (از جمله موجرها، سرمایهداران و کسانی که داراییهایشان با جهش قیمتها رشد کرده)، مشتریان اصلی آجیلفروشیهای گرانقیمت هستند. بنابراین، شلوغی مغازهها لزوماً به معنای توان خرید عامه مردم نیست.
به گفته این کارشناس، قشر حقوقبگیر ثابت، عملاً از بازار حذف شده یا به جایگزین کردن اقلام بیکیفیت روی آوردهاند تا با «سیلی صورت خود را سرخ نگه دارند.
جشن به مثابه راهی برای تابآوری
در جبهه دیگر این تحلیل، دکتر نعمتالله فاضلی، جامعهشناس نامآشنا، به پارادوکس میان تمایل فرهنگی و توان اقتصادی اشاره میکند. او معتقد است علیرغم فشار خردکننده تورم، اهمیت آیینهایی مثل یلدا، نوروز و مهرگان در سالهای اخیر نزد مردم بیشتر شده است. مردم برای مقابله با فشارهای روانی ناشی از ناپایداریهای اقتصادی و سیاسی، به این آیینها پناه میبرند. دکتر فاضلی هشدار میدهد: «مردم زیر بار تورم کمر خم کردهاند، اما در تاریخ ایران، جشنها اساساً به عنوان راه حلی برای مواجهه با بحرانها طراحی شدهاند. ناپایداریهای انباشته شده، فشار روانی زیادی ایجاد کرده و مردم برای مدیریت این فشار و افزایش تابآوری، به امور آیینی متوسل میشوند. اما مشکل اینجاست که بنیه ضعیف اقتصادی، مانع از برگزاری این دورهمیها میشود.
وی همچنین به نقش مدیریت شهری و نهادهای مدنی اشاره کرده و معتقد است که دولت و شهرداریها باید فضاهای عمومی را برای حضور مردم و برگزاری جشنهای همگانی باز کنند تا فشار هزینههای میزبانی خصوصی کاهش یابد. سوال اینجاست که آیا مدیران شهری این اجازه را به مردم میدهند که در میدانهای شهر گرد هم آیند و این آیینها را به شکل جمعی و ارزانتر برگزار کنند؟
صله رحم؛ قربانی اصلی «کالایی شدن» سنتها
یکی از بنیادیترین ارزشهایی که شب یلدا بر محور آن میچرخد، «صله رحم» است. این مفهوم که در تعالیم دین مبین اسلام نیز به شدت مورد تأکید قرار گرفته و به معنای حفظ و تقویت روابط خویشاوندی است، کاملاً با فرهنگ ایرانی همخوانی دارد. با این حال، فشار اقتصادی اکنون به عنوان سدّی محکم در برابر تحقق این اصل انسانی و دینی عمل میکند. وقتی گرانی، مردم را به سمتی سوق میدهد که برای فرار از شرمندگیِ ناتوانی در پذیرایی، قید دیدن خویشاوندان خود را بزنند، آسیب وارده به اصل صله رحم، از یک مشکل اقتصادی فراتر رفته و به یک بحران اجتماعی-معنوی تبدیل میشود.
یلدا که باید زمان گشادهدستی باشد، به دلیل سنگینی بار معیشت، به عاملی برای دوریگزینی و انزوا تبدیل شده است. بسیاری از خانوادههای کمدرآمد، ترجیح میدهند در تنهایی خود بمانند تا مبادا با دعوت از دیگران، شرمنده سفرههای خالیشان شوند.
فاکتور یلدای ۱۴۰۴
نگاهی به قیمتهای روز بازار، عمق فاجعه را بیشتر نمایان میکند. در روز تألیف این گزارش، قیمتهای برخی از اقلام اصلی سفره شب یلدا در بازارهای پایتخت و شهرهای بزرگ به شرح زیر است:
انار: هر کیلو ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان (بسته به کیفیت)
خرمالو: هر کیلو ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان
هندوانه: هر کیلو ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان
آجیل شیرین (بدون باسلوق): ۷۵۲ هزار تومان
آجیل شیرین (با باسلوق): ۶۶۶ هزار تومان
چهارمغز اصلی: بین یک میلیون و ۸۰۰ هزار تا ۲ میلیون تومان
بر اساس این آمار، هزینه یک دورهمی بسیار ساده ۴ نفره (فقط میوه و آجیل معمولی، بدون هزینه شام) حدود ۱۲ درصد از پایه حقوق یک کارگر را به خود اختصاص میدهد. این یعنی «صله رحم» عملاً به یک «کالای لوکس» در سبد خانوار ایرانی تبدیل شده است که دستیابی به آن برای بخش بزرگی از جامعه غیرممکن به نظر میرسد.
یلدا در انتظار تدبیر و همدلی امروز شب یلدا بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازتعریف شادی و سادگی است. برای نجات این آیین باستانی از خطر محو شدن و جلوگیری از آسیبهای فرهنگی، یک مسئولیت دوجانبه متوجه دولت و ملت است. شکوه یلدا نباید تنها در ابلاغیههای نمایشی وزارتخانهها خلاصه شود. دولت موظف است با اصلاح سیاستهای تورمزا و تصحیح مسیر اقتصادی، قدرت خرید را به سفرهها بازگرداند. همچنین، نهادهای فرهنگی و شهری باید با ایجاد فضاهای عمومی رایگان و ترویج جشنهای همگانی، بارِ میزبانی را از دوش خانوادههای آسیبپذیر بردارند. حمایتهای معیشتی هدفمند در این ایام، میتواند به حفظ سرمایه اجتماعی و اصل صله رحم کمک شایانی کند.
مردم نیز باید با «سادهگیری» و عبور از تجملات کاذب، اجازه ندهند گرانی باعث جدایی قلبها شود. بازگشت به محوریت اصلی یلدا یعنی «گردهمایی و گفتوگو» به جای سفرههای رنگین، میتواند راهکاری برای حفظ این سنت در دوران سخت اقتصادی باشد. در نهایت، اگر امروز برای حفظ این پیوندِ میان معیشت و فرهنگ چارهای اندیشیده نشود، بلندترین شب سال به جای آنکه نماد امید به طلوع خورشید باشد، به نمادی از انزوای اجتماعی و یأس معیشتی تبدیل خواهد شد. یلدا متعلق به همه ایرانیان است و نباید اجازه داد که گرانی، این میراث هزارساله را به نفع اقلیتی خاص مصادره کند.
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
